RAPEX (ang. rapid alert system for dangerous non-food products), czyli unijny system szybkiej wymiany informacji o produktach niebezpiecznych, został ustanowiony na mocy art. 12 dyrektywy GPSD 2001/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 grudnia 2001 r. w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów. Jego funkcjonowanie opiera się również o decyzję wykonawczą Komisji (UE) 2019/417 z dnia 8 listopada 2018 r. ustanawiająca wytyczne dotyczące zarządzania unijnym systemem szybkiej informacji „RAPEX”. Celem systemu jest szybka wymiana informacji między państwami członkowskimi i Komisją Europejską. Dotyczą one przede wszystkim środków i działań stosowanych wobec produktów, które zagrażają zdrowiu i bezpieczeństwu konsumentów.
W zakresie systemu znajdują się:
- produkty przeznaczone do użytku przez konsumentów,
- produkty przeznaczone do użytku przez profesjonalistów,
- produkty migrujące (produkty wyprodukowane z zamysłem użytku profesjonalnego, ale dostępne do zakupu dla wszystkich konsumentów).
Warto zauważyć, że system RAPEX nie obejmuje żywności i pasz, produktów leczniczych, wyrobów medycznych, produktów używanych, antyków, produktów wymagających naprawy lub odnowienia przed ich ponownym użyciem, urządzeń przeznaczonych do świadczenia usług przez profesjonalnych usługodawców.
Zgodnie z załącznikiem I do dyrektywy GPSD 2001/95/WE podmioty gospodarcze przekazują informacje o produktach niebezpiecznych do właściwych organów w państwach członkowskich. Mogą również wykorzystać narzędzie Product Safety Business Alert Gateway udostępnione na stronie internetowej systemu RAPEX. Organy państwa członkowskiego odpowiadają za przeprowadzenie oceny ryzyka produktu niebezpiecznego oraz powiadomienie Komisji przy użyciu aplikacji RAPEX o zastosowanych środkach obowiązkowych lub dobrowolnych na obszarze własnego państwa. Środki przymusowe podejmowane są na skutek nakazu ze strony organów państwa członkowskiego, natomiast środki dobrowolne wdrażane są z własnej woli podmiotu odpowiedzialnego za produkt. Przykładami podejmowanych środków są m.in. zastosowanie adekwatnych ostrzeżeń na produkcie dotyczących zagrożeń i ryzyk, zrealizowanie ustalonych wymogów, czasowe wstrzymanie dostaw, składania ofert i reklamy produktów, zakaz wprowadzania do obrotu, wycofanie z rynku, odzyskanie od konsumenta, utylizacja.
Państwa członkowskie przekazują zgłoszenia do systemu RAPEX na podstawie art. 11 lub 12 dyrektywy GPSD, art. 22 lub 23 rozporządzenia (WE) nr 765/2008, w przypadku konieczności podjęcia działań nadzwyczajnych. Zgłoszenia niespełniające wszystkich kryteriów mogą zostać zaklasyfikowane jako zgłoszenia o charakterze informacyjnym. Kompletne zgłoszenie musi zawierać informacje niezbędne do identyfikacji danego produktu (nazwa, marka, model, zdjęcia itd.) oraz jego pochodzenia (kraj pochodzenia, dane kontaktowe podmiotu odpowiedzialnego), tak aby możliwe było jego odróżnienie od innych podobnych produktów. Jest również obowiązek wskazania:
- wymagań w zakresie bezpieczeństwa, jakim podlega produkt,
- opisu zagrożeń powodowanych przez produkt wraz z wszelkimi raportami z badań, oceną ryzyka,
- informacji o łańcuchu logistycznym,
- rodzaju, kategorii, zakresu, daty wejścia w życia i czasu trwania środków przymusowych/dobrowolnych,
- informacji o ewentualnym zachowaniu poufności zgłoszenia lub jego części (na wniosek o stosownym uzasadnieniu),
- informacji o zgłoszonych wypadkach z udziałem produktu,
- dodatkowych informacji o tym, czy zgłoszenie dotarło do systemu w ramach działania zsynchronizowanego z egzekwowaniem prawa na poziomie europejskim,
- przewidywań organów państw członkowskich dotyczących przekazywania innych notyfikacji w ramach tego samego produktu lub produktów podobnych.
Jak widać, ilość informacji wymaganych w zgłoszeniu jest dość obszerna. W celu zapewnienia kompletności zgłoszeń, brak wymaganych informacji musi zostać uzasadniony i uzupełniony, kiedy staną się osiągalne. Zgłoszenia pod kątem poprawności oraz ewentualnego powielenia sprawdzane są przez punkty kontaktowe RAPEX. Każda zmiana mająca wpływ na zgłoszenie musi zostać przekazana Komisji przez państwo członkowskie w jak najkrótszym czasie, z uwzględnieniem terminów maksymalnych określonych w wytycznych (decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2019/41). Państwo członkowskie wraz z właściwym organem krajowym biorą odpowiedzialność za przekazywane informacje, a czynności podejmowane przez Komisję w stosunku do zgłoszeń, takie jak ich analiza, przyjmowanie i upowszechnianie nie wpływają na zmianę odpowiedzialności.
System RAPEX składa się z kilku elementów, które współdziałając ze sobą, zapewniają jego sprawne funkcjonowanie. Wśród nich wyróżnia się akty prawne normujące działanie systemu, aplikację online, stronę internetową, punkty kontaktowe, zespół Komisji, publikacje, internetowe, powiązanie z systemem informacyjnym i komunikacyjnym do celów nadzoru rynku.
Reasumując, system RAPEX pełni ważną funkcję w sferze gwarantowania bezpieczeństwa produktów w zakresie krajowym, jak i unijnym. Dane zawarte w systemie są szczególnie pomocne w zapobieganiu pojawienia się na rynku produktów stwarzających zagrożenie. Umożliwiają prowadzenie bieżącego monitoringu efektywności działania nadzoru rynku wraz z wszelkimi czynnościami podejmowanymi przez organy państw członkowskich w obszarze kontroli nad przestrzeganiem prawa. Co tydzień na stronie systemu RAPEX (Patrz: link do alertów) publikowane są raporty dotyczące produktów niezgodnych. Dzięki temu konsumenci mogą na bieżąco śledzić rejestr wyrobów niebezpiecznych, jednocześnie zwiększając swoją świadomość w zakresie wymagań europejskich i ich głównej roli, jaką jest zapewnienie bezpieczeństwa.
Autor: Victoria Dąbrowska
Product Compliance Engineer
